Tragiek van levens die elkaar misliepen

Bron: Leeuwarder Courant - Hans Brans

Producente en schrijfster   Wies Venmans hoorde in  een nachtelijke stationsrestauratie  het levensverhaal  van een gestrande medereizigster.

In dat verhaal speelde eveneens   een station, het Gare de  Lyon in Parijs, een cruciale rol.  Het ging over twee levens die  elkaar misliepen en vormde  uiteindelijk de basis van een  toneelstuk dat regisseur Ad de  Bont verwerkte tot een indrukwekkende  voorstelling. Alleen al door die twee omvattende,  met elkaar verweven  levenslijnen roept de voorstelling  een ingehouden melancholie  op, zonder overigens een tel  sentimenteel te worden. Jette  van der Meij en Bartho Braat  spelen de verliefde Parijzenaars  Rachel en Gérard, en her en der  nog enkele kleinere rollen.  Als Parijs bezet wordt door de  Duitsers wordt hun romance  wreed verstoord, want Gérard  raakt bij het verzet betrokken en  Rachel moet als jodin de stad  ontvluchten. Op het Gare de Lyon spreken  ze af elkaar daar na de oorlog  weer te treffen. Uiteindelijk  gebeurt dat ook, maar liefst  dertig jaar later. Tussen afscheid  en hereniging speelt zich de  voorstelling af, die even gefragmenteerd  is als hun gebroken  levens.

Na het gedwongen, pijnlijke   afscheid volgen we beurtelings  hun lotgevallen. De ontsnapping  van Rachel mislukt, ze duikt  onder, wordt betrapt en in een  kamp misbruikt. Gérard ziet hoe  zijn strijdmakker wordt gedood  en zijn groep gedecimeerd. Door  de chaos na de oorlog, geraakt  Rachel bij familie in de Verenigde  Staten en ook Gérard overleeft  beschadigd de jaren van  verschrikkingen. Na jaren vergeefs  wachten trouwen ze met  een ander, zonder elkaar evenwel  te kunnen vergeten.  De Bont heeft gezorgd voor  een voorstelling met vaart en  variatie, waarbij het publiek aan  de lippen van de spelers hangt.  Goed gekozen liederen wisselen  de scènes af, die soms gepaard  gaan met stomme zwart-witfilmbeelden,  waarin de vertelde  gebeurtenissen bijna letterlijk  een plek krijgen.  Ontroerend zijn de momenten  waarop de echtgenote van  Gérard hem probeert te beschermen  tegen zijn verleden en van  de Amerikaanse echtgenoot van  Rachel, die het gemis van haar  grote liefde accepteert. Een  enkele keer zou je willen dat een  scène wat langer duurde en de  vertelling iets minder fragmentarisch  was, maar desondanks is  de tragiek voelbaar van begin  tot eind.

origineel, leeuwarder courant

---

Niet het 'zoveelste' oorlogsverhaal

Bron: Dagblad van het Noorden - Jacques J. D'Ancona

Praat over de Tweede Wereldoorlog, schrijf en zing erover. Hij is niet voorbij. Kom met verhalen, volg het gebod van Van Randwijk. Wies Venmans heeft dit begrepen. Het script voor de theaterproductie Gare de Lyon ontleent zij aan wat een vrouw haar ruim veertig jaar geleden vertelde, toen ze gestrand waren op een station van een stadje in Zuid-Frankrijk en daar de nacht moesten doorbrengen. Personen, omstandigheden en details berusten volstrekt geloofwwardig op een verzinsel van de waarheid.

Centraal staan twee geliefden, een vrouw en een man. Ze wonen in het door razzia's en een opbloeiend antisemitisme gefolterde Parijs. We leven aan het begin van de jaren veertig. Gerard maakt deel uit van een verzetsgroep, Rachel daagt hem uit, bits, en toch met luchthartigheid. Het is hun laatste avond samen. Hij vertrouwt de situatie niet langer en moet haar in veiligheid brengen. Voordat ze op de trein naar het zuiden stapt, spreken ze af dat ze elkaar terugzien op een eerste dinsdag van een nieuw kwartaal op het station van Lyon. Wanneer? Een goede vraag. Na de oorlog...

Alles wat er na dit afscheid gebeurt, past in het invulmechanisme van wat er in dertig jaar passeert aan ervaringen, eenzaamheid en ozekerheid. Er is geen barriere die de stroomversnellingen keert. Wies Venmans deponeert de geschiedenis in beschrijvingen en dialogen. Ze voert daarnaast zes andere personages in. Niet dat ze het verhaal oppimpt, ze houdt het sober, wars van overkokende tragiek. Hoewel, dat vreet in wonden, de jacht op nieuw geluk en stabiliteit. En wat kwelt, is de bange droom van Gerard om op een gegeven moment op een verlaten perron te staan.            

Bartho Braat geeft diens verlangen naar rust mooi, terughoudend weer. Jette van der Meij zit als Rachel met het gegeven dat ze als zangeres een deel van het decor aan liedjes en songs mee moet slepen. Dat kan ze. En ze staat waar ze staat: de vracht aan overtollig muzikaal materiaal zal zij niet verzonnen hebben. Bij wat er is aan ontwikkelingen, had regisseur Ad de Bont er gerust in mogen schrappen. Ook met filmbeelden (hoe authentiek ook) hadden ze zuiniger om kunnen springen. Dit neemt niet weg, dat het een met veel zorg en durf gemaakte voorstelling is en zeker niet de 'zoveelste'. Wat er verteld wordt is - zeventig jaar na de oorlog - nog steeds van belang. Gruwelijk, dat wel. En ook breekbaar, subtiel. Functioneel theater.

origineel, dagblad van het noorden

---

Twee geliefden, uit elkaar getrokken door de oorlog

Bron: het Parool - Sander Janssens

Dertig jaar lang sleept Gerard zich elke eerste dinsdag van het nieuwe kwartaal om klokslag twaalf uur naar het Parijse station Gare de Lyon, in de hoop zijn jeugdliefde Rachel daar weer te zien. Hij was verzetsstrijder in de oorlog, zij jodin. Om de razzia’s in 1942 te ontvluchten, moest ze noodgedwongen Parijs verlaten. Hij zette haar op een trein naar Marseille, richting Marokko. Ze spreken af om na de oorlog elke eerste dinsdag van het nieuwe kwartaal naar het Gare de Lyon te komen, net zo lang tot ze elkaar weer hebben teruggevonden.

Gare de Lyon is een nieuwe toneeltekst die Wies Venmans schreef op basis van een waargebeurd verhaal dat ze hoorde in de Spaanse grensgemeente Portbou, over een jonge vrouw uit Marseille die pas op latere leeftijd hoorde van haar joodse afkomst. Venmans bedacht het verhaal van haar ouders. Hoe haar moeder, een Parijse jodin, net zwanger, richting Marseille vlucht en in kamp Joffre beland. Ze bevalt van een dochter en moet haar noodgedwongen afstaan. Ze hebben elkaar nooit meer teruggezien.

Venmans schreef een filmische toneeltekst, die voortdurend schakelt tussen tijden en locaties. Zo volgen we parallel het leven van Gerard en dat van Rachel, die beiden uiteindelijk een nieuwe liefde vinden en trouwen; hij nog steeds in Parijs, zij na jarenlange omzwervingen in Los Angeles.

Jette van der Meij en Bartho Braat verrassen met mooi, ingetogen spel als de twee door oorlog getekende geliefden. Subtiel schakelen ze in de vele dubbelrollen die ze moeten spelen, met net een andere mimiek, stemgebruik of fysiek. Gelukkig geen grote, opzichte transformaties: hooguit met een ander hoedje of een zonnebril, wat eigenlijk al overbodig is. Mooi bijgevolg van het dubbelen van de rollen is bovendien dat je ook in de nieuwe liefdes die Rachel en Gerard na de oorlog vinden, de sporen van hun jeugdliefdes terugziet.

Ook in de grote sprongen in tijd en ruimte weet regisseur Ad de Bont een sterke soberheid te bewaren: door de acteurs ineens hard te laten schakelen zitten we meteen in een andere situatie.

In schril contrast met deze fijne, geabstraheerde theatraliteit, staat het grote projectiescherm op de achterwand, waar voortdurend van alles op te zien is. De voorstelling is gelardeerd met historische filmfragmenten die ons ten overvloede uitleggen of we in een trein, een dorpsstraatje of aan de voet van de Eiffeltoren staan. Die beelden zijn weliswaar mooi opgeduikeld door Michael Helmerhorst, maar leiden eerder af dan dat ze iets aan het verhaal toevoegen. De Franse sfeer, de ritmische cadans van een trein die naar het onbekende zuiden doordendert: het zit allemaal al in het spel, en beter nog. Om nog maar te zwijgen over de scènes die begeleid worden door beelden van versneld voorbijtrekkende wolkenvelden of nachtelijke luchten met vallende sterren; een soort veredelde screensavers van een jaren negentig computer.

Gare de Lyon is door sterk script en spel, en een strakke montage, een spannende voorstelling geworden, die het publiek voortdurend activeert het verhaal te duiden. Het geheel voelt nog wat zwaar. Dat wordt ook versterkt door het wel erg duistere lichtplan (ontwerp: Ramuntxo Stoete), waarbij op de première de acteurs overigens vaak niet of maar half in het licht stonden. Het script biedt wel degelijk ruimte voor wat meer lichtere momenten hier en daar. Die momenten kunnen nog meer opgezocht worden; juist dan wordt ook de zwaarte nog meer invoelbaar.  In de prachtige eindscène, waarin de twee geliefde elkaar dertig jaar na dato terugvinden, de ruggen tegen elkaar, handen verstrengeld, proberen ze in één ontmoeting een leven en een liefde in te halen. Tevergeefs, onmogelijk en tegelijkertijd allesbepalend. Gare de Lyon gaat over liefde, vluchten en doorgaan met het leven: universele thema’s die weliswaar niet specifiek aan de actualiteit worden gekoppeld, maar die je daar ook niet los van kan zien.